Stikkordarkiv: Sørfjorden

«Understøttes af Fattigvæsenet»

Legg igjen en kommentar

Tittelen er teken frå ein merknad i folketeljinga for 1865, og merknaden gjeld hushaldet til eine oldebesten min på farssida, Jon Davidsen Velure (1820-1891). Han var strandsitjar utan jord, og etter kvart som dei 10 borna vart 12-13 år, vart dei sende på legd eller borttinging til ulike gardar i indre Hardanger. Systemet var slik at dei gardbrukane som krov minst pengar for å ta inn born som trong hjelp frå fattigvesenet, dei fekk tilslaget. I 1865 var to av borna plasserte. Trulegvis var ho Brita, fødd 1851, tenestejente på Eitrheim i Odda, og me veit sikkert at han David, fødd 1853, heldt til på Haustveit. I heile skulekrinsen var det berre oldebesten som hadde denne merknaden. Det fortel litt om tilstanden for familien, som i 1865 hadde fem heimebuande born.

I tidlegare tekstar har eg skrive litt om korleis det gjekk med dei fire som drog til Amerika og vart verande der, to jenter og to gutar. To av gutane var ein tur til Amerika, men slo seg ned i på Lofthus. Den eine av dei var besten min, Jakob Jonsen Velure (1863-1943). Tre av dei andre jentene vart gifte i Sørfjorden. Eg har ingen dokumentasjon av det, men det tyder på at dei vart gifte i det området dei flytte til som legdslemer.

Den eine guten som vart verande i heimedistriktet, var Olai Jonsen Velure (1868-1928). Han kom som legde- og tenestegut til Alvsåker, og der vart han verande og tok seinare namnet Alvsåker. Eg har nokre brev som han skreiv til besten min då han var i Amerika. Det eine er frå 1885 og det andre frå 1887. Begge gjev interessante kvardagsopplysingar om livet som tenestegut på Alvsåker. Han klagar over svært hard arbeid. Han skriv at sommaren 1885 har dei stått opp fire-halv fem om morgonen, og middagspausa har ikkje vore meir enn ein halv time. Han er misnøgd med husbonden fordi han ikkje har betalt han for det det året han har vore der. Sist vinter arbeidde han på eiga hand i skogen og skaffa seg pengar på den måten. Han vil difor gå i skomakarlære komande vår (1886).

I brevet frå 1887 er han framleis på Alvsåker. Det vart ikkje noko skomakarlære, fortel han. I staden skal han arbeida i 10 veker for fem kroner veka. Fem år seinare gifter Olai seg, då er han oppført med bøkker (tunnemakar) som yrke. Han slo seg ned på ein husmannplass på Alvsåker, og han og kona Anna Bergesdotter Oma (1866-1937) fekk sju born.

Dei 10 fattigborna frå Holo på Velure kom seg fram i livet på ulik vis. Me veit at livet vart strevsamt og hardt for fleire av dei. Karakteristisk nok spreidde dei  seg over eit stort område, dels i Amerika, dels i Hardanger. Folk måtte flytta der dei kunna skaffa seg arbeid. Kravet om å flytta på seg prega mange bygder på slutten av 1800-talet. Det var nok typisk for husmannssønene å finna seg eit handverk som dei kunne leva av: skreddar, skomakar, snikkar, bøkker. Seinare baud ein veksande industri leveveg for mange. Å gifta seg til gard høyrde nok til draumeverda for det store fleirtalet. Teoretisk utdanning var også godt plassert i draumane for dei fleste. Jentene på si side vart ofte gifte i dei bygdene der dei tok seg teneste. Og nett slik var nok språkbruken på den tida: kvinnene vart gifte, karane gifte seg.

«… her er smaat med fortjeneste imod hvad det er i America…»

Legg igjen en kommentar

I brevsamlinga som eg har etter besten min, Jakob Jonson Velure, (1863-1943), kjem eg  nær innpå synspunkt og tankar, av og til draumar, som brevskrivarane formidlar til besten min. Jakob-besten var i Amerika i perioden 1882 til 1891. Då han reiste i 1882, var han i fylgje med ein eldre bror, David Jonson (1853-1930).  David hadde reist over fyrste gongen i 1875 og hadde tydelegvis vore ein tur heim før han i juli 1882 tok med seg den yngre broren, Jakob-besten min. David returnerte til Noreg nokre år seinare, og i juni 1887 gifte han seg med Guri Olsdotter Edna (1862-1949) og slo seg til på Lofthus som skreddar.

David skreiv eit brev til Jakob-besten 4. desember 1887, eit knapt halvår etter at han var gift. Jakob -besten budde då i Cresco, Iowa. Det er heilt tydeleg at David funderer på å reisa attende til Amerika. M.a. lurer han på kvar han skal slå seg ned, dersom han reiser attende. Han klagar over at han arbeider mykje, men tener lite som skreddar i Lofthus-bygda: «… her er smaat med fortjeneste imod hvad det er i America…», som han skriv. Han skriv òg at han forstår at Jakob stundom lengtar attende til Noreg, men trur ikkje Jakob vil trivast sidan det er so vanskeleg  med «fortjenesten», som David snakkar om fleire stader i brevet. Interessant er det han skriv om at sjølv om ein kan klara seg bra i Lofthus-bygda, er det vanskeleg å vera heilt tilfreds «naar man har været i America».

Det vart ikkje tur attende til Amerika for David. Han vart verande i Lofthus-bygda som skreddar til han døydde i 1930. Han og kona fekk seks born. David tok namnet Opedal, der huset hans var sett opp. Den lokale uttalen av namnet David var «Daoe», og etterkomarane hans vart kalla «daoes-folket» heilt opp til våre dagar.

I 1892 var Jakob-besten komen attende til Noreg. Ein kamerat av han, Ole Lofthus, skriv i eit brev frå februar 1892 at Jakob snart må koma attende til Cresco. Ole skriv det meste av brevet på engelsk, iblanda eit og anna norsk ord. Det er heilt tydeleg at Jakob-besten hadde tenkt seg attende til Amerika, fordi Ole også spør kva han har tenkt å gjera med verdipapira han har i ein lokal bank. Han har høyrt rykte om at Jakob vil slå seg ned i Chicago når han kjem attende, men tilrår sterkt at han må koma attende til Cresco. Der er det gode prisar på skreddararbeid, og dessutan er det mange jenter som ventar på å verta gifte. Ole kan elles fortelja at det var mykje fest og moro i jolehelga. Ungdomane har starta opp att  ei «Ungdoms Forening», der Ole er «president». I andre brev frå Ole går det fram at han nok var ein lystig fyr.

Jakob-besten reiste heller aldri attende til Amerika. Til liks med broren David livnærte Jakob seg som skreddar i Lofthus-bygda til han døydde i 1943. To brør, begge frå strandsitjarhuset i Holo på Velure. Begge vart skreddarar, og begge var fleire år i Amerika som ungdomar. Begge vart verande på Lofthus etter dei gifte seg og fekk familiar. Begge bar kanskje på ein draum om å reisa attende til det store og lokkande landet der dei truleg hadde opplevt gode tider. Røyndomen vart eit skreddarliv i Lofthus-bygda. Stundevis var det nok strevsamt, men sannsynlegvis ikkje meir enn det var for mange andre i Sørfjorden dei fyrste tiåra av 1900-talet. Sut og gleda har det med å dukka opp hjå dei fleste, utan omsyn til tidsperiode.