Stikkordarkiv: Sørfjorden

Sutling

Legg igjen en kommentar

Denne teksten starta eigenleg på ein restaurant. Me hadde tinga eit godt måltid, og maten skulle kelneren leggja på tallerken ved bordet. Me var svoltne og kjende det lukta god mat. Då han var ferdig, og me sat med matretten framfor oss, oppdaga me at han hadde sutla litt mat på bordduken. For ikkje-hardingar så betyr sutla å søla. Vera litt uheldig, er no ein ting, det kan til og med henda ein røynd kelner. Men å ikkje rydda vekk det han hadde sutla, det var ikkje heilt bra. Han hadde nok ikkje sett det og berre skunda seg vidare til neste bord.

Eg kom til tenkja på korleis me ungane var innprenta at me ikkje skulle sutla, korkje med matbordet heime, og i alle fall ikkje når me sat til bords i besøk. Å sutla mat eller drikke var teikn på at me ikkje fått skikkeleg oppfostring. Slikt gjekk på familieæra laus, spesielt morsæra. «Ho var ei sutla» kunne vaksne seia om jenter som var litt ustødige på hendene når dei skulle servera suppe i festlag. Ikkje greitt for urøynde ungjenter slike gonger.

Å sutla kunne ha ei anna tyding òg. «Han sutla og drakk» eller berre «sutla» var klår melding om at han (det var berre hankjønn dette galdt) likte alkoholhaldig drikke litt for godt. Mange kunne ordna seg sjølve i Sørfjorden med sider og anna alkoholdrikke, og stundom var det nok somme som sutla litt i meste laget.

Det går ei «sannsoge» om ein som var dugeleg tyrst etter nokre dagars sutling. På heimveg stakk han innom ein nabo som han visste alltid hadde sider på lager. Naboen forstod med ein gong kvar landet låg, men lesta ikkje gå. Han berre snakka om vêr og vind, og om ikkje han skulle starta med å skjera or frukttrea; dette var tidleg i mars månad. Etter ei stund med turrprat, kunne ikkje sutlaren dy seg; han spurde om han ikkje kunne få ei flaska sider. Nei, meinte naboen. «Det ser ut til at du har fått nok for ei stund». «Ja, men eg er so syrgjeleg tyrst, eg treng litt sider no.» Naboen trekte den tyrste karen skikkeleg opp, og til slutt sa han: «Du skal få ei flaska sider dersom du går og legg deg med fulle klede i bekken.» Nei, det ville sutlaren ikkje, det fekk no vera måte på, leggja seg i ein bekk i mars månad. Drøset gjekk mellom karane, og naboen såg til at han heldt interessa for den ventande siderflaska oppe. Til slutt reiste sutlaren seg opp i full lengde, såg på naboen og utbraut med overtydande patos: «Ein får bruka vitet den som har det; eg legg meg i bekken!» Han so gjorde, og siderflaska vart hans. Moralen må vera at det finst ein logikk for det meste. Dette er nok døme på det ein kan kalla sutlingslogikk.

Den gong frukttrea hadde sjel

2 svar

Kvar gong eg kjem til Hardanger og ser dei store frukthagane i Sørfjorden, vert eg imponert over korleis næringa har utvikla seg frå barne- og ungdomstida mi, Dei snorrette geledda med frukttre vitnar om effektiv drift, der stell og innhausting skal kunna utførast på ein enkel måte. Samstundes får dei stramme rekkjene av frukttre meg til å tenkja på nord-koreanske militærparadar; alle trea like store, alle med same utrykket, osande av ekstrem effektivitet. Då tenkjer eg attende på dei gamle, store frukttrea som vaks i hagane i Lofthus-bygda i barndomen min.  Dei var store og ruvande. Kvart tre hadde sine kjennemerke, var som eigne individ å rekna, og somme av dei hadde eigne namn. Eg vert meir og meir sikker på at desse store trea hadde sjel.

Ta til dømes Turkestovetreet på Egils-bruket. Det var eit ypparleg kjøttmorelltre; det bar godt kvart år. Varmen frå skifertaket på turkestova gjorde at morellene var tidlege, og tidlege moreller var godt for fruktdyrkaren. Det gav god pris. Eg hugsar godt at den fyrste arbeidsdagen min som hentar fekk eg prøva meg i dette treet. Me skulle sortera morellene i stigen, dvs. kasta dei dårlege og leggja dei gode i laupen. Det var fint vêr og hentinga gjekk lett. Då arbeidsdagen var slutt, hadde eg henta ni kassar à 8 kilo. Arbeidskameraten min, ein vaksen bygdegut, hadde henta 11 kassar. Me var i grunnen litt imponerte begge to. Det var nok den einaste gongen eg henta so mange kassar moreller på éin arbeidsdag. Det var berre eitt turkestovetre.

På Nybrot, det vesle stykket til besten og besto, hadde me eit stort morelltre  av sorten Wederske, eller «verders» som lokalnemninga var. Treet var ruvande og godt å klatra i. Straks bæra rodna i toppen på treet, klatra eg opp. Eg hadde i grunnen ikkje lov til å eta so mykje direkte frå trea. Morellene skulle hentast og seljast. Dei gav litt ekstra pengar som skulle gå til å byggja nytt hus på Nybrot. Men det vart likevel mange stunder i toppen på «verders»-treet, der eg kunne sitja og sjå på folk som gjekk og sykla forbi på vegen, utan at dei fekk auga på meg. Herleg fridom med søte moreller i munnen!

Desse store tre-individa utfordra oss hentarane på mange måtar. Me måtte læra oss korleis me skulle «angripa» kvart av dei store trea med lange trestigar når dei skulle hentast. Me såg oss ut greinene der me kunne støtta opp stigane utan at det var fårleg. Det var viktig å setja stigen slik at me kunne nå mest mogeleg frå kvart stigeoppsett. Mange stader måtte me staga opp stigane, dvs. me sette eit jarnspett i jorda, der me festa eitt tau som heldt stigen på plass i treet. Far lærte meg å festa meg i stigen med føtene slik at eg kunne plukka, eller pitla som me sa, med begge hendene. Og so måtte me læra oss å balansera høge stigar, der me skulle flytta dei rundt trea. I dag trengst det berre små gardintrapper. Ingen lærer å balansera høge stigar lenger.

I bløminga var dei store trea massive blomeberg med ein ange som kunne få nokon kvar til å verta ørne. Epleblomen var den beste i so måte. Somme stader langs gamlevegen mellom Lofthus og Ernes kunne trea danna reine tunellar av blømande epletre. Berre tenk deg seine vårkveldar då svermande ungdom gjekk i denne blomeangen, rusa både på blomeduft og seg sjølve. Somme gonger tenkte dei nok på framtida som ei bløming i Hardanger. Eg er sikker på at dei store trea smilte lurt gjennom blomeprakta medan dei tenkte sitt. Dei var nok mest opptekne av at om nokre månader var det haustingstid. God bløming gav ofte bod om rik frukthaust.