Stikkordarkiv: Sørfjorden

Å ro

Legg igjen en kommentar

Sjølv om eg vaks opp ved Sørfjorden i Hardanger, var eg ikkje særleg van med robåtar. Me hadde ikkje båt i familien, men bestekameratane hadde. Dermed fekk eg litt erfaring med ein farkost som i tidlegare tider var eit hovudframkomstmiddel i fjordane. Eg fekk ein gong vera med og bruka det vesle seglet som fylgde med robåten. Ein eldre kamerat heiste det opp, og me lét vinden føra oss tvers over fjorden frå Ulvasand til Jåstad, der me gjekk i land. I fjøra fann me ein målingsboks. Den opna me, og med ein pinne skreiv me på svaberget «Me var her». Oppdraget var utført, og me returnerte roande attende til austsida av fjorden. Eg er rimeleg sikker på at ingen på Jåstad nokon gong brukte tid på å finna ut kven som hadde vore i fjøresteinane deira.

Det er noko fascinerande paradoksalt med det å ro. Når du ror, fer du bokstavleg tala baklengs inn i framtida. Tarjei Vesaas formulerer det so enkelt og korthogge i Fuglane: «Ettersom det var rodde han gjorde, såg han heile tida det han reiste ifrå.» Ja då, du kikkar deg ofte over aksla for å sjekka retning og avstand. Men strengt teke møter du framtida med ryggen fyrst, når du ror. Augo er festa mot fortida, det du forlèt. Skal du møta framtida med andletet fyrst i ein robåt, må du hamla (=skuta, skota), og det er ein tungvint og litt puslete måte å koma seg fram på. Å hamla eller å ro, det er det store spørsmålet der me vaglar oss på tofta i livsbåten.

Farvel til eit dialektmerke?

Legg igjen en kommentar

Ein forskar kunne nyleg fortelja at dei unge i Sogndal i stor mon hadde slutta å bruka diftongen «ao» for «å». Det heiter ikkje «baot» lenger, men «båt». Dei vert ikkje «saore» lenger, men «såre». Ao-lyden har lenge vorte rekna som eit sterkt dialektmerke i indre Hardanger, Voss og delar av Sogn. Sjølv kan eg ikkje skilta med forskingsdokumentasjon frå  heimtraktene mine  i Sørfjorden i Hardanger. Når eg er på besøk, kan eg likevel ikkje unngå å leggja merke til at dei unge knapt brukar «ao»-lyden når dei snakkar. Truleg er det få ungdomar i Sørfjorden i dag som har følgjande setning som naturleg talemål: «Aokan(s) baot og dekan(s) aorer». (Vår båt og dykkar årer). I min ungdom var dette testsetninga på om du var skikkeleg harding.

Talemålet endrar seg stendig, og dei mest særprega dialektmerka er vel kanskje mest utsette for endring. Eg må nok vedgå at eg sjølv har gøymt ao-lyden i mange samanhengar. I lange periodar brukte eg normalisert nynorsk som talemål. Det begynte då eg arbeidde i Stockholm i tre år. Seinare brukte eg normalisert nynorsk som rollespråk i situasjonar der eg skulle representera ein institusjon eller organisasjon. Eg har nok sikkert vore skulda for å snakka som ei stortingsmelding i ein del samanhengar. På heimebane og når eg berre er Magne, kjem hardingen og ao-lyden fram att. Ein knote-strategi vil nok fleire kalla det, men det har fungert for meg.

Kanskje er min generasjon og vår barnegenerasjon dei siste som brukar ao-lyden i daglegtale i indre Hardanger. Det er nok mange teikn som kan tyda på at «aokans baot» vert liggjande som ein sprukken holk i fjøra. Ein veit likevel aldri: Kanskje veks det opp nokon som ser seg mon i både «baoten» og «aorena» for å markera at dei er noko for seg sjølve.