Stikkordarkiv: punktum

Punktert truverd

Legg igjen en kommentar

Det er ikkje til å tru; forsking viser at eg har hatt skralt truverd i alle år etter at eg lærte å skriva. I og for seg skal ikkje lyga på meg at alt eg har sagt og skrive, har vore like sætande. Men so langt har eg hatt ei oppfatning av at eg har hatt normalt truverd, slik midt på treet, til liks med dei fleste andre. Men her om dagen svalde eg nesten rangt då eg sat i fred og ro med morgonkaffien. Det stod svart på kvitt i avisa at når ein sluttar ei melding med punktum, so trur mottakaren at avsendaren ikkje er heilt truverdig. Sett slikt! Eg har heilt sidan prestefrua lærte meg å lesa og skriva, trudd fullt og heilt at punktum er den største velsigninga med tanke på å gjera seg forstådd i kommunikasjon med hittfolket. Eg har passa på som ein smed å setja punktum for å markera skilje mellom setningar. Punktum har vore ei rettesnor for meg på mange byte. Rett som det er har eg sett punktum og so gått vidare.

For meg har det vore slik at eg ikkje har hatt heilt tiltru til folk som ikkje brukar punktum, eller som slaurar med å setja teikn når dei skriv. Eg tenkjer på slike som durar i veg, skriv på innpust og utpust utan å setja eit einaste teikn. Eit himla jobb med å finna ut kva som kan vera meint, i alle fall for slike som meg som enno trur at det bør vera ei meining med tekst som skal lesast av andre enn skrivaren. Men no er verdsbiletet mitt snudd heilt på hovudet. Det er ikkje kven som helst som har funne ut at bruk av punktum svekkjer truverdet til den som skriv. Det er seriøs forsking, utført av universitetsforskarar i England. Dei har intervjua 126 studentar og funne ut at at meldingar som vert avslutta med punktum i sms-ar, vert oppfatta som mindre pålitelege og oppriktige enn meldingar som ikkje hadde punktum. Som om det skulle ha noko å seia at tekstane er på telefonar eller ikkje! Tekst er tekst, korkje meir eller mindre. Punktum er den viktigaste tekstordnaren, den som til og med kan gjeva ordskrøyv eit snev av meining. Og frå mi eiga studietid veit eg at å snakka med ein haug med studentar er på langt nær tilstrekkeleg for å forstå korleis verda der ute er og fungerer.

Eller er det kanskje slik at desse tekstkrypa som går under namnet sms, oppfører seg annleis med alt sitt fråvær av vokalar, manglande subjekt, ofte meir uforståelege enn reseptar frå dokterar? Eg har aldri likt desse korte bokstavkrypa, men eg brukar dei likevel dagleg. Eg er nok ein svært gamaldags sms-brukar; eg skriv orda fullt ut, set teikna der dei skal vera og avsluttar med punktum. Rettnok merkar eg at eg i vanleg prosa  bruker semikolon oftare enn før; sikkert ei form for teiknsykje som smyg seg umedvite inn i formuleringsuniverset. Likevel er det aldri snakk om å bruka semikolon i staden for punktum. Punktum er utan samanlikning det viktigaste teiknet som held styr på alt det rare som me formulerer og sender frå oss. Punktum finale!

Ordstablar

Legg igjen en kommentar

Det er rart med desse orda, når me skal skriva dei. Oftast stablar me dei i breidda; lèt orda fløyma ut med meir enn 100 teikn på linja, medrekna mellomrom. Ein kjend sosiologiprofessor sa ein gong på slutten av 1980-talet at den største ulempa med personlege datamaskiner var at no kom det til å verta altfor lett for altfor mange å skriva altfor mykje utan særleg verdi. Du verda så rett han fekk!

Skal me halda styr på alt ordskrøyvet, må me bruka punktum, komma og stundom andre teikn for å regulera den store ordmassen, i von om at nokon der ute forstår innhaldet. Rettnok ser kommaet ut til å vera på vikande front. Det er berre folk fødde før 1950, og knapt nok det, som i det heile kastar vekk verdfull skrivetid på å setja komma. Og når nokon bryr seg med å bruka komma, ser hovudprinsippet ut til å vera «spre eder efter behag». Kommabruk er etter alt å døma eit teikn på alderdom og utdatert skulegang. Unntaket er kanskje Norsk språkråd, som prøver å innprenta oss at meiningsinnhald faktisk kan verta tydelegare når me bruker komma på fornuftig og rett måte. Og eg meiner å vita at brorparten av dei som er knytte til Norsk språkråd, er mykje yngre enn 1950-årgangen.

Punktum står seg enno godt, sjølv om somme likar å bruka punktum som om det var eit komma. Hakkar opp setningar og formuleringar på ein måte som nok gjer dei interessante, men berre stundevis lettare å forstå. Det skal visstnok vera teikn på at ordprodusenten legg for dagen ein spesiell kunstnarleg givnad når lesaren må streva med å finna ut om det er tenkt ei eller anna form for subjekt i setninga. Og kva skal me eigenleg med eit subjekt? Det er eit formelt krav som legg øydeleggjande band på den eruptive formuleringsskaparkrafta, som me alle visstnok har, men som vert undertrykt av gamaldagse, formelle reglar.

I praksis viser det seg å vera lettare å stabla mange ord i breidda enn å stabla få ord i høgda. Nett det kan vera vanskeleg å skjøna. Det burde vera raskare og enklare å skriva få ord enn å bruka mange ord, på same måten som det er raskare å eta lite mat enn å eta mykje mat, i alle fall for eit fleirtal av oss. Kor som er, det tek ofte lang tid å stabla få ord i høgda. Somme av dei som er vidgjetne for å stabla i høgda, seier dei kan bruka mange dagar og månader på ein liten stabel.

Det er få personar som kan livnæra seg med å stabla ord i høgda. Det seier dei som har greie på slikt. Då er det lettare å finna seg ein leveveg med å stabla ord i breidda. Kanskje er det med ordstabling som med vedstabling. Det er vanskeleg å laga stablar som vert ståande, og vedstablar i høgda har ofte ein uskikk å ramla ned att, dersom ein manglar kunnskap om å bruka godt vyrkje og rett teknikk. Det trengst heil ved og ikkje morkne pinnar.

Ord er ikkje berre enkle. Det er tryggast å stabla dei i breidda. Då kan dei stå ei stund av seg sjølve, til det kjem nye breiddestablar og dyngjer ned dei gamle, i alle fall dei fleste av dei.