Stikkordarkiv: moreller

Den gong frukttrea hadde sjel

2 svar

Kvar gong eg kjem til Hardanger og ser dei store frukthagane i Sørfjorden, vert eg imponert over korleis næringa har utvikla seg frå barne- og ungdomstida mi, Dei snorrette geledda med frukttre vitnar om effektiv drift, der stell og innhausting skal kunna utførast på ein enkel måte. Samstundes får dei stramme rekkjene av frukttre meg til å tenkja på nord-koreanske militærparadar; alle trea like store, alle med same utrykket, osande av ekstrem effektivitet. Då tenkjer eg attende på dei gamle, store frukttrea som vaks i hagane i Lofthus-bygda i barndomen min.  Dei var store og ruvande. Kvart tre hadde sine kjennemerke, var som eigne individ å rekna, og somme av dei hadde eigne namn. Eg vert meir og meir sikker på at desse store trea hadde sjel.

Ta til dømes Turkestovetreet på Egils-bruket. Det var eit ypparleg kjøttmorelltre; det bar godt kvart år. Varmen frå skifertaket på turkestova gjorde at morellene var tidlege, og tidlege moreller var godt for fruktdyrkaren. Det gav god pris. Eg hugsar godt at den fyrste arbeidsdagen min som hentar fekk eg prøva meg i dette treet. Me skulle sortera morellene i stigen, dvs. kasta dei dårlege og leggja dei gode i laupen. Det var fint vêr og hentinga gjekk lett. Då arbeidsdagen var slutt, hadde eg henta ni kassar à 8 kilo. Arbeidskameraten min, ein vaksen bygdegut, hadde henta 11 kassar. Me var i grunnen litt imponerte begge to. Det var nok den einaste gongen eg henta so mange kassar moreller på éin arbeidsdag. Det var berre eitt turkestovetre.

På Nybrot, det vesle stykket til besten og besto, hadde me eit stort morelltre  av sorten Wederske, eller «verders» som lokalnemninga var. Treet var ruvande og godt å klatra i. Straks bæra rodna i toppen på treet, klatra eg opp. Eg hadde i grunnen ikkje lov til å eta so mykje direkte frå trea. Morellene skulle hentast og seljast. Dei gav litt ekstra pengar som skulle gå til å byggja nytt hus på Nybrot. Men det vart likevel mange stunder i toppen på «verders»-treet, der eg kunne sitja og sjå på folk som gjekk og sykla forbi på vegen, utan at dei fekk auga på meg. Herleg fridom med søte moreller i munnen!

Desse store tre-individa utfordra oss hentarane på mange måtar. Me måtte læra oss korleis me skulle «angripa» kvart av dei store trea med lange trestigar når dei skulle hentast. Me såg oss ut greinene der me kunne støtta opp stigane utan at det var fårleg. Det var viktig å setja stigen slik at me kunne nå mest mogeleg frå kvart stigeoppsett. Mange stader måtte me staga opp stigane, dvs. me sette eit jarnspett i jorda, der me festa eitt tau som heldt stigen på plass i treet. Far lærte meg å festa meg i stigen med føtene slik at eg kunne plukka, eller pitla som me sa, med begge hendene. Og so måtte me læra oss å balansera høge stigar, der me skulle flytta dei rundt trea. I dag trengst det berre små gardintrapper. Ingen lærer å balansera høge stigar lenger.

I bløminga var dei store trea massive blomeberg med ein ange som kunne få nokon kvar til å verta ørne. Epleblomen var den beste i so måte. Somme stader langs gamlevegen mellom Lofthus og Ernes kunne trea danna reine tunellar av blømande epletre. Berre tenk deg seine vårkveldar då svermande ungdom gjekk i denne blomeangen, rusa både på blomeduft og seg sjølve. Somme gonger tenkte dei nok på framtida som ei bløming i Hardanger. Eg er sikker på at dei store trea smilte lurt gjennom blomeprakta medan dei tenkte sitt. Dei var nok mest opptekne av at om nokre månader var det haustingstid. God bløming gav ofte bod om rik frukthaust.

Jolatretjuv

Legg igjen en kommentar

Saka er heilt sikkert forelda, so no kan hendinga skrivast om utan at lensmannen på Lofthus bryr seg. Det hadde seg slik at ein av grannane våre kvart år tok opp tinging på jolatre. Han fann tre i eigen skog, og so kunne me kjøparane koma i gardstunet og henta dagane før jolafta. Far var funksjonær og hadde lange arbeidsdagar, so han venta heilt til veslejolafta før han melde seg hjå grannen og skulle henta og betala jolatreet. Då hadde grannen levert ut alle jolatrea; truleg hadde nokon henta ut tre utan at det var tinga på førehand. Då var det full fart for å finna annan leverandør, men fånyttes.

Etter diskusjonar fram og attende, kom me til at me måtte ordna oss jolatre på eiga hand. Morbror min var heime på jolaferie, og han og eg gjekk opp i ein av skogateigane som jolatregrannen åtte. Der visste me at det fanst grantre som kunne høva til jolatre. Me tenkte som so at sidan grannen hadde brote lovnaden om å skaffa oss jolatre, kunne me ta oss litt til rette og dermed syta for at han heldt lovnaden sin, på ein måte. Dette var i den tida det var snjo i Lofthus-bygda jolatider, og me vassa oppover lia. Det var ikkje enkelt å finna høveleg tre. Både morbror min og eg var nok litt kresne; treet skulle vera passeleg høgt, tett og symmetrisk i veksten. Me gjekk rundt, såg og forkasta. Eg forstod at eit liv som jolatreleverandør ikkje var noko å trakta etter. Ikkje so å forstå at det var noko alternativ. Me disponerte berre nokre skarvnakkar med litt lauvskog, nok til å lauva litt ekstra smalafôr ein og annan hausten.

Dagsljoset gjekk over i skumt, og til slutt måtte me ta eit tre som ikkje såg so verst ut. Øksa gjorde jobben, og me drog treet heim. Treet må nok ha fungert fint; eg kan i alle fall ikkje hugsa noko spesielt negativt, ikkje anna enn at eg tykte det var litt skummelt at me hadde teke treet. Det er likevel feil å seia at samvitet plaga meg slik at eg gjekk angrande inne i jolefreden. Eg var nok mest oppteken av om det var bøker under treet til meg.

Neste gong eg møtte jolatregrannen, såg eg nok i vegen og skunda meg fort forbi.  Eg såg heilt sikkert ut som om syndene draup av meg. Far ordna nok opp med jolatregrannen i etterhand, og i dag står hendinga fram som temmeleg uskuldig. Men då bør me hugsa på at dette skjedde i ei tid som var prega av høg respekt for annan manns eigedom. Eg hugsar enno at me ungane om sommaren vart instruerte om å ikkje pitla moreller som hadde falle ned på bakken, når trea stod på annan manns grunn. Mange fine morellar på bakken gjekk eg forbi, i alle fall somme gonger. Ofte ordna det seg fordi ungane til morelleigaren var med, og dei delte gjerne med seg. I det heile ordna det meste seg på den tida; i alle fall vil me gjerne hugsa det slik.