Stikkordarkiv: Maihaugen

Den fyrste dagen

Legg igjen en kommentar

Me har alle minne om det eg kallar fyrste-dagar, den fyrste skuledagen, den fyrste dagen i ny utdanning eller i arbeidslivet. Det er noko ekstra med slike dagar som markerer at me startar på ein ny fase i livet. Kvart år i august går det mange tusen born og ventar på den fyrste skuledagen; litt spente, litt forventningsfulle og opne som svampar for alt det som alle rundt dei kan fortelja om den fyrste skuledagen. Sjølv var eg svært spent før den fyrste skuledagen. Eg hugsar best at eg var den einaste i klassen på 16 elevar som hadde fylgje av far. Alle dei andre hadde mødrene med seg, slik det sømde seg i eit lokalsamfunn der fedrene var på arbeid, og kvinnene arbeidde utan løn på heimebanen. Det var nok mest praktisk at far fylgde meg. Mor måtte sjå til to mindre systrer, og far skulle på kontoret, ikkje so langt frå skulestova. Prestafruo, Sigrid Bergo, tok godt i mot oss. Ho var det trygge lærarfylgjet vårt i fire år og sytte for at me lærte å lesa, skriva og rekna.

Ein annan litt rar fyrste-dag var immatrikuleringa på Universitetet i Bergen ein av dei siste augustdagane i 1966. Me hadde fått høgtidlege brev på førehand med  nummererte billettar som viste kva sete me skulle sitja på i Konsertpaleet, storstova i Bergen på den tida. Fleirtalet av oss gutane spjåka oss ut med myrk dress og studenthuve. Jentene stilte i bunad. Overlevering av det akademiske borgarbrevet var ein høgtidleg seanse. Rektor og dekanar sat pynta på podiet og ropte opp dei ny studentane, ein etter ein. Då turen kom til meg, gjekk det ei stund før eg reagerte. Gjennom høgtalaren høyrde eg dekanus for det medisinske fakultetet lesa opp «Jakob Magne Aasen Velyyyr», med ein uventa og overdriven fransk uttale av etternamnet mitt. For det fyrste var eg ikkje vane med at nokon brukte alle namna mine, og det var absolutt fyrste gongen at etternamnet mitt fekk ein fransk vri. Eg sansa meg, kom meg fram på podiet og fekk borgarbervet som var starten på seks fine år i Bergen. Etterpå gjekk ein del av oss frå gymnasklassen i Øystese på Kaffistova og kjøpte oss middag på kupongheftet for middagsservering. Det var siste gongen eg brukte studenthuva.

So hugsar eg godt fyrste arbeidsdagen i juli 1985 som leiar for De Sandvigske Samlinger, Maihaugen, som det heitte på den tida. Arbeidsutvalet i styret troppa opp på det nyoppussa kontoret og ynskte meg velkomen. Lokalavisa Dganingen hadde ein kritisk leiarartikkel om korleis Maihaugen gjennom mange år ikkje hadde makta å få på plass ein skikkeleg husmannsplass i samlingane sine. Dei gamle husa representerte i all hovudsak storgardsmiljø. Etter at eg hadde helsa på dei tilsette, tok ansvarleg for bygningssamlinga, fyrstekonservator Leif Løchen, meg rundt på uteområdet. Naturleg nok drøfta me spørsmålet om korleis museet skulle kunna få på plass ein husmannsplass. Han viste kva plasseringar som hadde vore drøfta tidlegare. I ein liten skogskrull nett ovanfor det storarta tunet Øygarden stoppa eg og spurte om det området hadde vore vurdert. Me gjekk litt fram og attende i området og kom fram til at kanskje kunne dette vera ein høveleg stad. Etter at fleire av fagfolka hadde vurdert området, kom me til at her ville det passa med ein liten husmannsplass. To år seinare, i jubileumsåret 1987, vart husmannsplassen Stykkebakken opna. Dette var ein av dei gongene eg har opplevt føremonnen med å koma heilt ny inn i ei problemstilling. Utan bindingar kan ein våga å stilla dei dumme og enkle spørsmåla. Stundom kan det vera eit gode.

Fyrste-dagar er uløyseleg knytte saman med siste-dagar, t.d.den siste skuledagen, den siste arbeidsdagen og avslutning av personlege relasjonar. Til saman formar me liva våre som eit mønster av store og små fasar som alle har sine fyrste-dagar og siste-dagar. Saman utgjer desse dagane merkesteinar i den personleg historia me alle skaper oss i eit forsøk på å finna vår plass i den store samanhengen. Av og til kan det vera greitt å vera innom livets fyrste-dagar og siste-dagar.

Dei små mennene på Geithus

Legg igjen en kommentar

Dei fleste av oss har vel i barndomen sagt eit eller anna som har fylgt oss seinare i livet. Tittelen på denne teksten er noko eg opplevde sommaren før eg vart 5 år. Det hadde seg slik at sommaren 1951 ville far ta oss med på ein bilferie. Han hadde arbeidd som drosje- og buss-sjåfør før han begynte i det som seinare skulle verta Rikstrygdeverket. Han likte å køyra bil, men disponerte ingen sjølv på den tida. Det var rasjonering på bilar. Dessutan skulle han og mor spara pengar til eit nytt hus på Nybrot, der han hadde barndomsheimen sin. Det ordna seg likevel med bil. Han fekk låna ei varevogn av ein gardbrukar. Yngste syster mi måtte vera heime med ei moster, medan mor, far, ei yngre syster og eg drog i veg på biltur. Ein kan trygt seia at det var ein lågbudsjett-tur. Me fire sov i bilen. Maten vart laga på primus på stoppeplassar langs vegen. Sannsynlegvis kjøpte far noko mat i butikkar langs ruta, slikt som ikkje kunne stå seg i ein varm bil. Eg er ikkje heilt sikker, men trur at heile turen kunne vara 4-5 dagar.

Nokre minne er sterkare enn dei andre. Eitt er dei små mennene på Geithus, der me hadde ein stopp langs vegen. På ein fotballbane eit stykke i frå vart det spelt fotball. Det var fyrste gongen eg hadde sett nokon spela fotball. Det merkelege var at spelarane var vaksne, men små menn som leika seg med ein liten ball. Dei sparka til og med ballen høgt opp i lufta. Oppvaksen i bakkane i Hedlandshagen, der me såg over fjorden til Jåstad og Velure, hadde eg inga trening i å vurdera avstand i eit ope og langstrekt landskap. Difor opplevde eg desse fotballspelarane som små menn. Då eg kom heim, må eg nok ha fortalt levande om det eg såg på Geithus, for rett som det var, fekk eg høyra att soga om dei fotballspelande små mennene på Geithus.

To andre minne har sett seg fast frå denne enkle bilturen. I Hallingdal stoppa me for ein matpause. Det var regnvêr, men eg gjekk utanfor bilen og oppdaga plutseleg ei kolonne med motorsyklar. Oppå sat det personar i svarte køyredressar, store briller og polstra hjelmar av den gamle typen. Slike framtoningar verka nok litt skumle på ein forsiktig smågut.

Det siste minnet frå turen er eit besøk på Maihaugen. Eg hadde fått ei lita tromme, og den gjekk eg og slo på medan me vandra ut på området mellom dei gamle husa. Me var med på ei omvising i dei gamle husa, men det gjekk ikkje lenge før mor måtte ta meg med ut att. Det var myrkt og skummelt i dei gamle husa. Sannsynlegvis ville eg dessutan heller slå på tromma enn å høyra om korleis Anders Sandvig hadde bygt opp Maihaugen, og korleis det var å leva i husa «i gamle dagar». Trettifire år seinare verka ikkje Maihaugen å vera so skummel, likevel.

Ein enkel bilferie for 65 år sidan. Små og enkle glimt som illustrerer omfattande endringar sidan den gong. LIkefullt inneheld desse tre minna kjernen i det å reisa på ferie: å gjera noko annleis, oppleva nye, kanskje litt skumle ting, og til slutt ha noko å fortelja om når ein kjem heim. Meir skal det i grunnen ikkje til. Og opplevingsverdien av små menn på Geithus skal ikkje undervurderast.