Stikkordarkiv: funksjonshemma

Kommunal sparsemd

Legg igjen en kommentar
Det kan vera ei dygd å vera sparsam, å hushalda med ressursane. Me som vaks opp på 1940- og 1950-talet, fekk høyra dette tidt og ofte. No var det eigenlg ikkje nødvendig å minna oss ungane på det; realitetane gav oss ikkje andre alternativ enn å vera sparsame. Sannsynlegvis vart me ikkje dårlegare personar av det, sjølv om me aldri får testa andre oppvekstalternativ, heldigvis.
 
Kommunane strevar også med å vera sparsame. Lillehammer er ikkje noko unntak. I år har sparedansen kome tidleg på året. Forbruk og prognose indikerer at det kan gå ille på slutten av året. Noko må gjerast, spesielt sidan målet er eit lite overskot når året er omme, slik det sømer seg ein kommune som tek mål av seg å vera medarrangør for eit mogeleg vinter-OL i 2022, saman med Oslo. Reknearka er i livleg bruk i kommunen, dei raude tala skal bort. Hektiske byråkratar strevar med finurlege formuleringar, rettnok ikkje alltid like forståelege, men dei skal overtyda poltikarane om at dette og hint må reduserast for å få orden på økonomien.
 
Nokon har fått det for seg at dei gruppene som treng mest omfattande hjelp, har det for godt. Der kan det sparast. Årsverk skal bort, hjelpande hender skal verta færre, tiltak skal endrast. Eit konsulentfirma har funne ut at kommunen bør levera hjelpetenester «lavere i omsorgstrappen». Omskrive til klårtekst: folk som treng hjelp, får tenestene for tidleg og/eller med for høg kvalitet. Slik kan me ikkje ha det i ein kommune som Lillehammer. Rettnok heiter det i diverse kommunale dokument at ein ynskjer nøgde innbyggjarar i kommunen, men det får no vera måte på! Og dessutan, konklusjonar som ein betaler eksterne konsulentar for, er sjølvsagd ei høgare form for sanning.
 
Ein del tanketroll med tilhøyrande haldningar ser ut til å sitja djupt rotfesta i kommunale administrasjonar og hjå ein del politikarar. Nokon må gå rundt og tru at dei ordningane me som storsamfunn har fått på plass for å hjelpa sårbare einskildindivid, eigenleg er for mykje av det gode. Det er påfallande kor ofte mottakarar av kommunale hjelpetenester vert stempla som dei som øydelegg kommuneøkonomien. Det vert ikkje sagt så direkte som eg gjer her. Likevel, kvar gong forslag om å kutta tenester og hjelpande hender dukkar opp, sender dei krystallklåre meldingar til alle dei som er avhengige av kommunal hjelp for å kunna ha eit anstendig liv: Eigenleg er dei ei økonomisk bør for kommunen og for resten av fellesskapet. Eg høyrer allereie protestane: det er ikkje slik meint, og dei har heller aldri sagt noko slikt. Det er nok sant på si vis. Det er likevel slik at somme gonger ropar all den usagde bodskapen med tornadorøyst mot dei som vert råka. Finurlege formuleringar kan ikkje dempa og endra det.
 
Sjølvsagt kan Lillehammer kommune og alle andre kommunar  arbeida meir effektivt og smartare i måten dei utfører tenestene sine på. Ingen tvilar på det. Men slike øvingar skal gjerast meir eller mindre kontinuerleg, spesielt når tidene er gode. No ser det vanlegaste handlingsmønsteret ut til å vera at endring og fleksibilitet skal framtvingast i meir eller mindre akutte situasjonar, der hastverk ser ut til å vera den herskande strategien. Resultata ser me gong på gong; spareeffekten viser seg å verta mindre enn tenkt, eller i verste fall fullstendig illusorisk, fordi det hender noko som ein i farten ikkje hadde tenkt på.
 
Sparsemd er absolutt ei dygd på dei fleste område i livet. Men sparsemd må planleggjast, ikkje takast fram som ein panikkreaksjon når noko er i ferd med å gå gale. Sparsemd må liggja som eit avgjerande fundament for rasjonelle og føreseielege handlingar. Lett å skriva, ikkje fullt så enkelt å leva etter. Likevel, både i Lillehammer kommune og i andre kommunar burde det vera så mykje opparbeidd erfaring og kompetanse at me som innbyggjarar kan venta at sparsemd er eit grunnleggjande planleggingsprinsipp, ikkje berre overskrifta på meir eller mindre panikkarta handlingar. 

Denne gongen gjekk ikkje dei verste kuttforslaga i gjennom hjå politikarane, men dei kjem nok fram att, ver du sikker.

«Det er ubehagelig å se dem»

Legg igjen en kommentar

Det var sommaren i 1970. Eg hadde sommararbeid i ein sentralinstitusjon for psykisk utviklingshemma. Kvardagane var utfordrande. Eg skulle takla eigne fordommar og reaksjonar på det ukjende, det som var sterkt annleis. Samstundes skulle me som arbeidde der, vera til hjelp og nytte for dei som gjekk under namnet «pasientar». Omsorgsregimet var overberande venleg, samstundes som det var strengt og regelstyrt. Det var nok ikkje vanleg å sjå på dei som budde der, som einskildindivid. Dei tilhøyrde ei gruppe som skulle takast vare på, sjølvsagt på sømeleg vis, men dei skulle haldast utanfor det vanlege samfunnet. Dei var bokstavleg tala plasserte der.

Ein av aktivitetane var å gå tur i området rundt sjølve institusjonen. Eit populært område var eit nytt byggjefelt, fordi der var det opparbeidde vegar mellom husa og hagane. Ein dag då eg gjekk ein runde der saman med ein ungdom, kom det ein vaksen mann bort til oss. Bodskapen var direkte og brutal. «Vi vil ikke at dere tar disse menneskene med til vårt område. Det er ubehagelig å se dem. Dette er forresten et privat område, og dere har ingen rett til å gå her.» Eg vart litt paff og forsøkte meg varsamt med å seia at dei hadde like store rettar som andre folk til å gå turar i nærområdet. Svaret var eit steinansikt og ei klår melding om å koma oss vekk.

Heldigvis har mykje vorte betre 40 år seinare. Dei store oppsamlingsinstitusjonane for utviklingshemma vart etter kvart nedlagde. Utviklingshemma og funksjonshemma skal integrerast i lokalsamfunna og i kommunane. Dei skal kunna vera nær familiane sine slik me andre kan. Jamt over er det større aksept for at dei er i lag med oss andre, i skulane, i dagleglivet og litt i arbeidslivet. Utviklingshemma har fått rettar som einskildindivid nedfelte i lovverket. På papiret er det mykje som er bra.

Likevel er det enno langt fram før me kan snakka om fullt menneskeverd. Nokre tendensar i samtida skræmer ein som har fylgt dette feltet på nært hald som pårørande i godt over 30 år. Me opplever stendig oftare røyster som gjerne vil skilja utviklings- og funksjonshemma ut frå samfunnet. Kommunar vil gjerne byggja mini-institusjonar for å samla dei aktuelle personane i større grupper. Somme gonger er det snakk om reine omsorgs-gettoar. Det er meir effektivt, og så kan ein skapa sterkare fagmiljø, vert det hevda. Det som er av forsking på feltet, dokumenterer det motsette. I skulesamanheng dukkar det opp forslag om å samla elevar med ekstra behov i eigne læreinstitusjonar. Gruppetenkinga er på full fart inn att i offentleg debatt og i tankemønster i det offentlege hjelpesystemet. At det er tale om einskildindivid, forsvinn i bakgrunnen. Dei hjelpetrengjande vert vurderte som medlemer av ei gruppe – «disse menneskene».

Stundom ynskjer eg at Arne Skouen (1913-2003) kunne heimsøkja oss for å avsløra med den skarpe pennen sin kva menneskesyn som styrer haldningar og oppfatningar om at «dei andre» må samlast i store grupper for å kunna få lovfesta omsorg. Getto-tenking, ville han ha sagt; omsorgs-apartheid, kunne han ha skrive. Og me burde ha lytta til han, slik me gjorde den gongen han var ei levande verbal kraft for alle som måtte kjempa for å få menneskerettar som einskildindivid, sjølv om dei trong ulike former for hjelpetenester. Me må stendig minna kvarandre om at menneske som har behov for hjelp, ikkje skal oppleva at dei misser menneskeverd og menneskerettar. Menneskeverd må aldri reduserast til ein diskusjon om organisatoriske og økonomiske løysingar. Då vil me trengja ein heil hær med Arne Skouen-personar.