Stikkordarkiv: Arne Skouen

Dei utskilde

4 svar

So er me der på ny, attende til systemtenking og menneskesyn slik me opplevde det på 1950- og 1960-talet. Dei som er annleis og som treng hjelp i livet, høyrer eigenleg ikkje til i normalsamfunnet. I skule og arbeidsliv ser me klåre tendensar til at dei som er annleis, funksjonshemma eller utviklingshemma, skal skiljast ut frå samfunnet. Dei bør haldast for seg sjølve. Den enklaste måten å gjera det på er å samla dei i eigne grupper. I skulen vert nærskuleprinsippet erstatta med nye spesialskular eller spesialklassar. Det er viktig at dei får vera saman med likesinna, heiter det. Då slepp dei nederlaga som vil koma dersom dei skal vera med dei sokalla «funksjonsfriske», er ein annan påstand. Sanninga er vel at sterke lærarkrefter og kommunale administrasjonar tykkjer at det er for mykje bry og ekstra utgifter med å la utviklingshemma elevar vera i lag med jamaldringar. Kronargumentet er alltid at ved å samla lærarkrefter og hjelpesystem i ein spesialskule, får dei «robuste» fagmiljø som kan hjelpa elevane på ein betre måte. Då er det ikkje so viktig at elevane frå tidleg barndom lærer at dei ikkje høyrer til i storsamfunnet. Dei høyrer til der ute, utanfor samfunnet. Og medelevar lærer at dei andre, dei som er annleis, dei høyrer til der ute, utanfor den fellesskapen som dei som ikkje er funksjonshemma, skal byggja for seg og sine.

I bustadsamanheng ser me den same utviklinga. Stendig fleire kommunar vil byggja mini-institusjonar, der utviklingshemma og hjelpetrengjande skal samlast i eigne meir eller mindre avlukka samfunn. På ny er det argumentet om sterke fagfellesskap som vert hovudgrunngjevinga. Når mikrofonar er avslåtte og journalistane er langt unna, snakkar både politikarar og administrasjon om at det kostar for mykje å inkludera dei som er annleis, i det sokalla vanlege samfunnet. Inkludering og integrering går ut over alle dei godene som «normalsamfunnet» gjerne vil løyva til seg sjølv.

Det er sjølvsagt råd å finna forteljingar om hjelpeapparat som lukkast brukbart både med inkludering og integrering. Det er likevel ein aukande tendes til at dei utskiljande tankane, dei som somme gonger er direkte diskriminerande, vinn meir og meir gehør hjå dei som styrer. Difor saknar eg ein Arne Skouen som i si tid sette ljoskastarane på det grunnleggjande kyniske i det menneskesynet som so lett vil skilja ut alle som ikkje heilt passar inn. Eg saknar dei stortingspolitikarane som på 1980- og 1990-talet forstod og tok inn over seg at også dei som er litt annleis enn fleirtalet, har eit menneskeverd. Eg saknar fleire omsorgsbyråkratar som forstår at dei som treng litt ekstra hjelp, fortener å verta møtte som einskildindivid med ulike føresetnader og ulike behov. Aller helst burde dei som er litt annleis, i størst mogeleg monn vera ein del av oss andre. Dei burde inkluderast og integrerast i det store «oss».

Det vil sjølvsagt ofte vera grenser for kva som er mogeleg å oppnå, men det er alltid einskildindividet som skal vurderast, ikkje kva gruppe den einskilde kan puttast i. I dag ser det ut til at det viktigaste er å kartleggja alle avgrensingane hjå dei personane det gjeld, for på den måten å kunna finna rett bås der dei kan plasserast, helst for alltid. Potensialet for å verta ein del av «normalsamfunnet» er det lett å oversjå. Dette er ei form for omsorgsapartheid som gjer meg stundom skuggeredd. Endring er på ingen måte alltid det same som framgang.

«Det er ubehagelig å se dem»

Legg igjen en kommentar

Det var sommaren i 1970. Eg hadde sommararbeid i ein sentralinstitusjon for psykisk utviklingshemma. Kvardagane var utfordrande. Eg skulle takla eigne fordommar og reaksjonar på det ukjende, det som var sterkt annleis. Samstundes skulle me som arbeidde der, vera til hjelp og nytte for dei som gjekk under namnet «pasientar». Omsorgsregimet var overberande venleg, samstundes som det var strengt og regelstyrt. Det var nok ikkje vanleg å sjå på dei som budde der, som einskildindivid. Dei tilhøyrde ei gruppe som skulle takast vare på, sjølvsagt på sømeleg vis, men dei skulle haldast utanfor det vanlege samfunnet. Dei var bokstavleg tala plasserte der.

Ein av aktivitetane var å gå tur i området rundt sjølve institusjonen. Eit populært område var eit nytt byggjefelt, fordi der var det opparbeidde vegar mellom husa og hagane. Ein dag då eg gjekk ein runde der saman med ein ungdom, kom det ein vaksen mann bort til oss. Bodskapen var direkte og brutal. «Vi vil ikke at dere tar disse menneskene med til vårt område. Det er ubehagelig å se dem. Dette er forresten et privat område, og dere har ingen rett til å gå her.» Eg vart litt paff og forsøkte meg varsamt med å seia at dei hadde like store rettar som andre folk til å gå turar i nærområdet. Svaret var eit steinansikt og ei klår melding om å koma oss vekk.

Heldigvis har mykje vorte betre 40 år seinare. Dei store oppsamlingsinstitusjonane for utviklingshemma vart etter kvart nedlagde. Utviklingshemma og funksjonshemma skal integrerast i lokalsamfunna og i kommunane. Dei skal kunna vera nær familiane sine slik me andre kan. Jamt over er det større aksept for at dei er i lag med oss andre, i skulane, i dagleglivet og litt i arbeidslivet. Utviklingshemma har fått rettar som einskildindivid nedfelte i lovverket. På papiret er det mykje som er bra.

Likevel er det enno langt fram før me kan snakka om fullt menneskeverd. Nokre tendensar i samtida skræmer ein som har fylgt dette feltet på nært hald som pårørande i godt over 30 år. Me opplever stendig oftare røyster som gjerne vil skilja utviklings- og funksjonshemma ut frå samfunnet. Kommunar vil gjerne byggja mini-institusjonar for å samla dei aktuelle personane i større grupper. Somme gonger er det snakk om reine omsorgs-gettoar. Det er meir effektivt, og så kan ein skapa sterkare fagmiljø, vert det hevda. Det som er av forsking på feltet, dokumenterer det motsette. I skulesamanheng dukkar det opp forslag om å samla elevar med ekstra behov i eigne læreinstitusjonar. Gruppetenkinga er på full fart inn att i offentleg debatt og i tankemønster i det offentlege hjelpesystemet. At det er tale om einskildindivid, forsvinn i bakgrunnen. Dei hjelpetrengjande vert vurderte som medlemer av ei gruppe – «disse menneskene».

Stundom ynskjer eg at Arne Skouen (1913-2003) kunne heimsøkja oss for å avsløra med den skarpe pennen sin kva menneskesyn som styrer haldningar og oppfatningar om at «dei andre» må samlast i store grupper for å kunna få lovfesta omsorg. Getto-tenking, ville han ha sagt; omsorgs-apartheid, kunne han ha skrive. Og me burde ha lytta til han, slik me gjorde den gongen han var ei levande verbal kraft for alle som måtte kjempa for å få menneskerettar som einskildindivid, sjølv om dei trong ulike former for hjelpetenester. Me må stendig minna kvarandre om at menneske som har behov for hjelp, ikkje skal oppleva at dei misser menneskeverd og menneskerettar. Menneskeverd må aldri reduserast til ein diskusjon om organisatoriske og økonomiske løysingar. Då vil me trengja ein heil hær med Arne Skouen-personar.