Kategoriarkiv: Hardanger-minne

«Konsen»

Somme av oss har vakse opp i bygdesamfunn der det var vanleg å gje folk utnamn eller kallenamn. Ikkje sjeldan var desse namna litt ufine og kunne nok av og til kunna seiast å vera mobbing.

To døme frå barndomen min i Lofthus-bygda kan illustrera kva eg tenkjer på. Ein kar gjekk under namnet «Ole kons», eller berre «Konsen». Soga bak namnet er enkel og infam. Som unggut hadde han arbeidd nokre månader som dreng i Telemark. Då han kom heimatt, hadde han bytt ut hardinguttrykket «aoko/aokan(s)» med «åkkons» eller «‘kons». Dermed var det gjort. Resten av levetida vart han ikkje kalla anna en «Konsen» eller «Ole Kons». Sannsynlegvis tykte han ikkje særleg om det, men det var nok fåfengt å gjera noko med det.

Ein annan kar, som også heitte Ola, fekk kallenamnet «Ole sjømann». Han hadde faktisk to kallenamn, og det andre var «Poraten». Grunnen var at hakepartiet hans var ikkje så ulikt haka til boksaren Otto von Porat (1903-1982). Denne karen hadde planar om å reisa til sjøs. Han skulle mønstra på i Bergen. På den tida var den vanlegaste reisemåten til Bergen å reisa om natta med båtruta som gjekk mellom Odda og Bergen. Soga vil ha det til at det hadde vore litt sjøgang på turen, og han Ola vart sjøsjuk. Komen til Bergen ombestemte han seg difor og returnerte til heimbygda utan nokon gong å verta sjømann. Den kollektive bygdehumoren døypte han til Ole sjømann for resten av livet. Han var ungkar og kjøpte brøda sine på det lokale handelslaget. Det vart fortalt at butikkjentene på handelslaget skreiv «Ole sjømann» på brødpakkane hans. Han bad om at dei brukte det rette namnet hans, og vonlegvis retta dei seg etter det. Kallenamnet vart han likevel aldri kvitt. Folk omtalte han som «Ole sjømann» eller som «Poraten».

Desse to døma på kallenamn i eit bygdesamfunn er nok av det meir snille slaget, sjølv om den infame spiten er meir enn tydeleg nok. Andre gonger kunne kallenamna ta utgangspunkt i kroppslege lyte og liknande. Det var reinspikka mobbing, spør du meg. Vonlegvis er skikken med spitande kallenamn på retur, sjølv om eg ikkje er heilt sikker, i alle fall ikkje når eg les kva som kan serverast i kommentarfelt på sosiale medium. Medmenneskeleg respekt er vel ikkje alltid det som dominerer i samhandling og kontakt mellom menneske.

Bløming i Hardanger

Bløming på Lofthus 2017. Foto: Aud Manheim

Før eller seinare måtte ein utflytt harding skriva om bløming i Hardanger. Det er midt i mai, sosiale medium, aviser og blad er fulle av foto med blømande frukttre i Hardanger mot ein bakgrunn av snjokledde fjell og blå himmel. Fotografia er fylgde av kommentarar om kor flott og fantastisk det vakre Hardanger er desse dagane når sola kan vera raus, og me bokstavleg tala kan sjå korleis naturen livnar til att etter vinteren. I eit par hektiske blømingsveker legg frukttrea grunnlaget for hausting av moreller, plommer, pærer og eple. Bøndene fylgjer vake med for å sprøyta og på anna vis stella med trea slik at dei kan gje best mogeleg avling.

Kvar vår visste me ungane i Sørfjorden at me levde på ein paradisisk plett på denne jorda. Spesielt dersom pinsehelga fall saman med bløminga, kom det mange tilreisande som berre var ute etter ein ting: å oppleva blømande frukttre i uhorvelege mengder. Me som budde langs gamlevegen mellom Lofthus og Ernes, såg korleis folk gjekk eller køyrde bil, seint, seint, medan dei saup inn visuelle inntrykk, lydar og ikkje minst angen av fruktblom. Denne opplevinga var nok endå sterkare tidlegare, då trea var store, dei låg som blomeportalar over gamlevegen og såg ut slik som tre skal sjå ut.

Me som vaks opp med bløming kvar vår, forstod på dei tilreisande at dette var noko spesielt. For oss «innfødde» var bløminga berre noko som var der, kvar vår. Me kunne sjå om det var lite eller mykje blom. Me kunne leggja merke til korleis foreldra våre anka seg over regn og kulde i blømingstida og vera urolege for om frukthausten ville ta skade. Me lærte oss å vurdera om vêr og bløming var slik at me kunne vona på moreller til jonsok. Det var stas, då vart jonsokdagane ekstra søte og gode.

Det er vel kanskje alltid slik at det er dei framande, dei som kjem utanfrå, som må fortelja dei «innfødde» om kor fantastisk dei har det. Dei lokale reaksjonane er nok ofte svært so nøkterne og jordnære, slik som denne soga – sann eller ikkje – om ein gardbrukar som stendig fekk høyra av tilreisande kor flott utsyn han hadde, der han trona øvst på ein gard med rikt tilfang av bratte bakkar. «Nåja», sa han. «Det kan godt vera at me har fin utsikt, men det går ikkje å leva av henne.»

Bløminga i seg sjølv er i beste fall starten på gode avlingar og brukande levebrød. Ingen veit betre enn fruktbøndene at ei strålande blømingstid kan verta skipla på mange måtar før haustinga er over, og resultatet kan teljast opp i kroner og øre. Slik er det vel med det meste i livet, det er heilskapen som tel, til slutt.