Kategoriarkiv: Hardanger-minne

Laurdagsdans frå scenekanten

2 svar

I gamle dagar spelte eg ein del til dans, slike vanlege laurdagsdansar på ungdomshusa. Det hender eg spelar til dans no òg, men denne teksten er om dans i ungdomshuset tidleg på 1960-talet, dvs. i skikkeleg gamle dagar. Me musikarane var oppstilte på scena og hadde godt oversyn over det som skjedde i salen. Det var nok somme i salen som trudde dei var godt skjerma når det var trengsel på golvet. Men nå nei du gut, me såg nok litt av kvart som var meint å vera smådulgt. Heldigvis for mange har eg gløymt det meste.

Regien på ein slik laurdagsdans var etter måten fast. Lite folk til å begynna med på kvelden. Ei rekkje med jenter sat benka på eine sida. Dei fleste gutane heldt seg utandørs, dei skulle fyra opp mot til å entra dansegolvet. Me kunne ikkje rekna med stor aktivitet på golvet den fyrste halvtimen. Nokre få par, som tydeleg likte å dansa, dreiv på. Somme av jentene dansa med kvarandre medan dei glytte mot døra for å sjå om gutane hadde kome så langt i oppfyringa at dei vågde seg inn på dansegolvet. Etter kvart seig det inn med folk. Nesten umerkande vart det meir og meir liv på golvet. Me på scena kunne i gode stunder kjenna pulsen og stemninga når me trefte med musikken vår, og salen var som ein kvervel som snudde rundt seg sjølv. Slike stunder var stor stas for oss på scenekanten.
 
På den tid heldt gut og jente i kvarandre når dei dansa. Ikkje slik som på dans no for tida, der eg har forstått at folk dansar for seg sjølve og med seg sjølve. Kanskje har det noko med at i dag tek me på kvarandre heile tida; klemmar vankar det tidt og ofte. Til og med karar er på klemgaleien med kvarandre. Slik sett er det berre logisk at folk dansar åleine når dei er på dans no for tida. Med all den kroppskontakten som dei opplever i dagleglivet, kan det vera greitt å sleppa slikt når ein er på dans og skal kosa seg, med seg sjølv.
 
Men attende til den tida då dansing ofte var den einaste påskotet ein hadde for å få kroppskontakt med det andre kjønnet, i alle fall når andre såg på. Somme gonger heldt gut og jente saman på ein måte som om begge to var redde for å brenna seg. Det vart nok ikkje mange dansane av slikt. Ein annan gong var karen så nærgåande at eg såg jenta stoppa tvert opp, trampa i golvet, snudde seg på hælen og forsvann ut. Ikkje mykje bryllaupsspeling å spora der i garden, nei. Men det hende nok at me kunne ana bryllaupsspeling i ei framtid, spesielt når me såg korleis det drog seg til i dei tre siste dansane.
 
Det var ikkje mykje likestilt oppbyding til dans. Jentene baud sjeldan opp. Dei måtte i staden sitja og venta på at nokon kom og ville ha ein dans. For dei fleste ordna det seg nok greitt med dansing. Det kunne likevel gå slik som eg fekk fortalt nyleg. Ho var ikkje særleg lysten på å dansa, men sat no i benkerekkja i lag med dei andre jentene. So kom det ein kar og baud opp. Det kom nok litt uventa på, og litt forfjamsa stotra ho fram: «Det er kaldt og myrkt, og so veit eg ikkje heilt». Danselysta kvarv frå den oppbydande karen. Om ho nokon gong fann ut at det var ljost og varmt nok til å våga seg frampå i ein dans, seier soga ingen ting om.
 
Kanskje var ho mellom dei, både jenter og gutar, som vandra heimatt om natta med ein liten sår klump i magen. Dansing hadde det ikkje vorte så mykje av, og i alle fall ikkje med den som ein hadde vona då ein tidleg på kvelden hadde gått inn døra på ungdomshuset. Kanskje var ho mellom dei som sette seg ned med Ønskekonserten på måndagskvelden. Der kunne ho pensla kjenslene med  «Only you» og Prøysens «Du skal få en dag i mårå», medan ho tenkte at neste laurdag er det dans i grannebygda.  Me på scenekanten såg dei var der i salen. Dei sat trugne på sidebenken, og ofte gjekk dei einslege ut døra når dansen var over. 

Salen tømdest for folk, og det gjekk ikkje lydlaust for seg. Somme av karane hadde fyrt opp litt vel mykje og måtte stundom ha hjelp ut i fri luft. Me på scena var fullt opptekne med å pakka saman instrument og forsterkarutstyr.  For oss stod det att å krypa inn i soveposar bak på scena eller fylgja heim til vertskapet som skulle hysa musikken. Sutalause tider i grunnen, der ein kunne betrakta livet, leiken og dansen frå ein scenekant.

Jonsok

3 svar

Jonsok var den store hendinga i året for systrene mine og meg då me vaks opp i Hellelandshagen mellom Helleland og Ernes. Mogelegvis kunne jolaftan ha same valør, men jonsok var nok likevel hakket betre, for då kunne me få dansa. Som born av ein spelemann var me nok meir danseorienterte enn dei fleste jamaldringane våre. Jonsok for oss var barnebryllaup med dans, og festen skulle vera over to dagar, både jonsokaftan (23. juni) og jonsokdag (24. juni). Jonsok skulle feirast på dei rette datoane; ikkje tale om å tilpassa feiringa til den næraste helga. Og så fekk me ha finstasen på, bunadene.

Minna mine går attende til perioden 1953 og utover. Både vaksne og born frå Ernes, Hellelandshagen, Helleland, Eidnes og Lofthus-garden samla seg til fest jonsokdagane. Dei andre grendene i Opedal og Ullensvang hadde òg sine jonsokfestar. Eitt av dei fyrste jonsokminna mine er frå jonsokdans i Sigvors-løa på Eidnes. Ho var pynta med bjørk, og eg hugsar lukta av nyhoggen bjørk, av flor og gamalt turrhøy.  Inne sat Jakob Ystanes og spelte fela og Sverre Ringøy basa på trekkspel. Stemninga var høg, og saman med spelemennene stod Halldor Utne og tok opp musikken på ein Tandberg bandopptakar. Han var tidleg ute med opptakarutstyr og film og dokumenterte mykje frå bygdene frå 1950-talet og utover. Når eg hugsar det så godt, er det nok fordi musikkopptaket er bevart for ettertida, og eg har høyrt det mange gonger. Denne augneblinken med eggjande felemusikk, vaksne og ungar som dansar, skrattar og kosar seg, er inkarnasjonen av jonsokfest for meg.

Me ungane stod for mykje av sjølve tilskipinga med litt hjelp av dei vaksne. Saman med ein kamerat hadde eg tilskipingsansvar for fleire jonsokfestar. Det viktigaste var å få låna ledig løe. Aller helst ville me låna Sigvors-løa på Eidnes, men ho var ikkje alltid tilgjengeleg. Me lukkast likevel alltid å få ein tilhaldsstad. Når det nærma seg datoane, måtte me ordna med løyve til å ta bjørk og dra greinene til husar og få dei på plass som pynt.

Me ungane avtalte mellom oss kven som skulle gjera kva. Somt måtte kjøpast, og me hadde eigen bankkonto som me disponerte saman med mora til ein kamerat. Hovudinntekta var sal av brusflasker, både store og små. Sal av brusflasker var ein liten vitskap, på sin måte. Me tok inn bruskassar frå Samvirkelaget. Det som var att etter festen, fekk me levera attende. På den tida hadde alle flasker skikkeleg kork, og me tilbaud små eller store spikarhol i flaskekorkane, alt etter kor lenge kjøparen ville at flaska skulle vara. Nokre frå slukhalsar med godt om pengar ville ha korken av, men dei fleste ville ha små spikarhol i korken. Det galdt å få flaska til å vara så lenge som mogeleg. For mange av oss var 17. mai og jonsok dei høva me hadde til å meiska oss med brus.

Levande musikk kunne også vera ei utfordring. Dette løyste me på vår måte. Pengane på jonsokkontoen vaks, og me fekk råd til å kjøpa ein Tandberg bandopptakar. Far hadde saman med Torstein Hus (Marenhus) på piano spelt inn eit lydband med danseslåttar. Me fekk laga ein kopi av dette bandet, og dette såkalla jonsokbandet surra og gjekk som dansemusikk på fleire jonsokfestar på slutten av 1950-talet. Me ungane dansa med kvarandre. Utpå kvelden fekk me dansa med dei vaksne, når dei kom sigande etter florstid. Me fekk vera så lenge dansen varte, dvs. me rusla heimover i eitt-to tida begge nettene.

Eg var mellom dei gutane som var brudgom. Truleg var eg ikkje så vanskeleg å be sidan brura var ei jente som eg ikkje hadde noko i mot. Løna for å vera brudgom var ei flaske brus, sannsynlegvis med små spikarhol i korken. Tidleg ettermiddag samlast me ungane hjå brura, der me fekk saft og kaker. Deretter gjekk me i prosesjon til Hotell Ullensvang, der turistane kunne sjå og fotografera oss. Deretter gjekk me i flokk og fylgje til løa, og så kunne dansen ta til. Det året eg var brudgom, heldt me til i gamlestova på Gjernes-bruket på Lofthus.

Som sagt, for mange av oss var jonsok fyrst og fremst dans og sannsynlegvis ein svært effektiv danseskule. Jonsokfesten var òg eit fyrste glimt inn i vaksenverda, med ungdomar som tøysa med kvarandre, gutar som skulle gjera inntrykk på jentene som arbeidde på hotellet og dei vaksne karane, som litt på ein lette skulle gjera seg kostbare før dei tok konene med i ein dans. Det var ei vibrerande stemning som me sansa etter kvart som me vart større, men som me likevel ikkje heilt forstod der me saug til oss nye og ukjende inntrykk på veg inn i ungdomslivet.

Seinare har eg sett dei løene der me heldt til. Små rom, der det er vanskeleg å førestilla seg at mange folk kunne dansa. Slike gonger vender eg meg innover i meg sjølv, til dei blankpussa minna om jonsokfestane. Somme delar av livet gjer seg utan tvil best i minnet, der me kan setja på dei filter som trengst for å skapa på nytt alle dei sanseinntrykka som gjorde jonsokfestane til høgdepunkt i eit gryande ungdomsliv. Jonsok for meg vil alltid vera lukt av bjørk, av gamalt turrhøy og flor, lydar av felemusikk og glade folk som dansar og subbar på ujamt løegolv medan dei skrattar og ler. Jonsok er kjensla av at kroppsrørsler og musikk finn saman, medan ein undrar på om dansepartnaren kjenner det same. Jonsok er kort og godt kjensle av liv, eit liv som kan vera leikande og lovande.

Publisert fyrste gong 30. mai 2014 i Hardanger Folkeblads sommarmagasin.