Kategoriarkiv: Hardanger-minne

Farvel til eit dialektmerke?

Ein forskar kunne nyleg fortelja at dei unge i Sogndal i stor mon hadde slutta å bruka diftongen «ao» for «å». Det heiter ikkje «baot» lenger, men «båt». Dei vert ikkje «saore» lenger, men «såre». Ao-lyden har lenge vorte rekna som eit sterkt dialektmerke i indre Hardanger, Voss og delar av Sogn. Sjølv kan eg ikkje skilta med forskingsdokumentasjon frå  heimtraktene mine  i Sørfjorden i Hardanger. Når eg er på besøk, kan eg likevel ikkje unngå å leggja merke til at dei unge knapt brukar «ao»-lyden når dei snakkar. Truleg er det få ungdomar i Sørfjorden i dag som har følgjande setning som naturleg talemål: «Aokan(s) baot og dekan(s) aorer». (Vår båt og dykkar årer). I min ungdom var dette testsetninga på om du var skikkeleg harding.

Talemålet endrar seg stendig, og dei mest særprega dialektmerka er vel kanskje mest utsette for endring. Eg må nok vedgå at eg sjølv har gøymt ao-lyden i mange samanhengar. I lange periodar brukte eg normalisert nynorsk som talemål. Det begynte då eg arbeidde i Stockholm i tre år. Seinare brukte eg normalisert nynorsk som rollespråk i situasjonar der eg skulle representera ein institusjon eller organisasjon. Eg har nok sikkert vore skulda for å snakka som ei stortingsmelding i ein del samanhengar. På heimebane og når eg berre er Magne, kjem hardingen og ao-lyden fram att. Ein knote-strategi vil nok fleire kalla det, men det har fungert for meg.

Kanskje er min generasjon og vår barnegenerasjon dei siste som brukar ao-lyden i daglegtale i indre Hardanger. Det er nok mange teikn som kan tyda på at «aokans baot» vert liggjande som ein sprukken holk i fjøra. Ein veit likevel aldri: Kanskje veks det opp nokon som ser seg mon i både «baoten» og «aorena» for å markera at dei er noko for seg sjølve.

Bokkatalogen

I ei førjolstid der heile samfunnet siktar seg inn på ein gigantisk forbruksfest, kjem det fram nokre minne om korleis førjolstida kunne vera på 1950-talet. Ei viktig hending var når me hadde fått tak i den store bokkatalogen, der alle forlaga presenterte dei nye bøkene som kom om hausten. «Årets nye bøker», trur eg katalogen heitte. Heftet kom i posten til alle husstandane. I tillegg kunne me få katalogen på Dales bokhandel på Lofthus.

Det var ei lita feststund når eg kunne setja meg til med katalogen ei kveldsstund for å sjå alle dei spennande bøkene som kom på marknaden. Eg gjekk systematisk gjennom barne- og ungdomsbøkene og kryssa av dei bøkene eg ynskte meg. Vona var at far og mor skulle sjå kva bøker eg gjerne kunne tenkja meg. Det viktigaste slike stunder var å leita og finna titlar som såg spennande ut. Ein stor skilnad til dagens uhorvelege mengde med reklame som vert kasta etter ein i alle kanalar og alle plattformer, som det heiter. Og eg hadde nok betre oversyn over aktuelle bøker den gongen enn det eg har i dag, når all informasjonen truar med å overmanna ein med ei drukningskjensle.

Og når desembernostalgien fyrst melder seg, er det freistande å nemna den heimelaga adventskalenderen, ei appelsin med 24 innstukne stilkar av nellikkrydder. Meiner å hugsa at kombinasjonen kryddernellik og appelsin gav ein god duft i rommet, men det kan vera ynskjetenking. Appelsina var innturka dei siste dagane, men då var me mykje meir opptekne av dei siste førebuingane enn å rekna dagar på ei innturka appelsin.

Med dei avgrensa og enkle aktivitetane me hadde i barneåra, er eg temmelig sikker på at me klarte å skapa store forventningar fram mot joledagane. Det einfelte treng ikkje stå i vegen for forventningar og glede.